به گزارش پایگاه خبری افق یزد، به مهمانی رفته بودیم، مهمانی که چند کودک داشت، اما خانه ساکت بود. از سکوت بچه‌ها در خانه آپارتمانی می‌شد لذت برد، اما تلخ بود؛ زیرا همه بچه‌ها یکجا نشین و سر به زیر، غرق تماشا و بازی با قاتل خلاقیتشان بودند.

با این حس تلخ چشمانم را که بستم، یک‌باره پرت شدم به خاطرات کودکی‌ام، آنجا که در خانه قدیمی و با باغچه های بزرگ که زیر سایه درخت انگور تاب بازی می کردیم، در مهمانی‌ها شور و هیجان و زندگی جاری بود، صدای قهقهه و گریه ما در حیاط خانه پخش می‌شد.

یک‌بار گرگ بودیم و یک‌بار بره؛ یک‌بار پا در هوا و لنگان‌لنگان لی‌لی بازی می‌کردیم و یک‌بار هفت‌سنگ. در ساکت‌ترین حالت دست‌هایمان سرخ می‌شد با بازی سیخ بیار کباب ببر.

وقتی به کوچه می‌رفتیم هیچ کس غریبه نبود همه یکدیگر را می شناختیم، دنیایمان، دنیای امن ناشناخته ها بود و هر بار در بازی هایمان چیز جدیدی را تجربه می کردیم.

یادش بخیر که بازی ها محدود به خانه ها نبود، کوچه ها هیچ گاه از صدای آواز بچگی هایمان خالی نمی‌شد و بازی هایمان نفس و زندگی بخش محله ها بود.

چشمانم را گشودم و به دنیای دیوارهای سرد و بی‌روح برگشتم. کودکی در این دنیا، در پشت قاب گوشی‌ها دفن شده است. حالا فرزندانمان پر از اضطراب و خشم‌های به ظاهر بی‌دلیل، اسیر در تبعیدگاهی به نام دنیای مجازی هستند.

می‌دانیم که کودکان باید در محیطی پرورش یابند که بتوانند همزمان مهارت‌های مختلفی در زمینه‌های اجتماعی و خلاقیت‌های فردی و جمعی کسب کنند. اما سؤال اینجاست: با سبک زندگی کنونی و معماری خانه‌های جدید، به کدام‌یک از این مهارت‌ها می‌توان به‌راحتی دست یافت؟

کوچ از قفس آپارتمان به دنیای کودکی

این سوال مرا به سوی نوشتن گزارشی سوق داد و بر این اساس ابتدا با خانم رضوی همصحبت شدم، مادری که صاحب دو فرزند است و زندگی در خانه آپارتمانی و ویلایی را تجربه کرده است.

وی گفت که فرزند اولش در خانه آپارتمانی رشد کرد، اما با آمدن فرزند دوم، احساس کردند فضای آپارتمانی برای بازی و رشد آزادانه کودکان کافی نیست. آن‌ها تصمیم گرفتند به خانه‌ای بزرگ‌تر و حیاط‌دار نقل مکان کنند.

خانم رضوی افزود: چالش خانه‌های قدیمی وجود حشرات و موجودات ریز بود، اما این چالش باعث شد کودکانم جسورتر شوند و با طبیعت ارتباط بیشتری بگیرند.

پدر خانواده هم از تجربه خود در خانه جدید سخن گفت و اظهار داشت: در خانه جدید، فرزندانمان با دویدن، بازی در خاک و آب، و فعالیت‌های بدنی انرژی‌شان را تخلیه می‌کنند. حتی ما والدین نیز احساس آرامش بیشتری داریم.

وی ادامه داد: فرزندانمان دختری ۸ ساله و پسری ۴ ساله، اکنون کمتر دچار اختلاف و دعوا هستند و زمان بیشتری را به بازی و همکاری مشترک می‌گذرانند.

هر چه خانه بزرگ‌تر، کودک خلاق‌تر

با شنیدن گفته های پدر و مادر این خانواده، مساله ای در ذهنم شکل گرفت که آیا واقعا فضای زندگی بر شکل گیری شخصیت و روحیه کودکان تاثیر زیادی دارد؟

برای یافتن پاسخ علمی به سراغ روانشناس کودک رفتم تا از دیدگاه علم نسبت به خانه و محل سکونت کودکان و تاثیر مستقیمش بر شکل گیری روحیه اجتماعی و رشد خلاقیتشان مطلع شوم.

امینه قلی‌پور، روانشناس کودک، معتقد است که کودکان در خانه‌های بزرگ و جمعی، مهارت‌های ارتباطی و سازگاری اجتماعی بهتری داشتند.

او گفت: در گذشته، کودکان با اعضای مختلف خانواده و در رده‌های سنی گوناگون در ارتباط بودند که این امر توانایی دوست‌یابی و مهارت‌های اجتماعی آن‌ها را تقویت می‌کرد. اما اکنون، فضاهای خصوصی زیاد در خانه‌های کوچک، کودکان را از این تعاملات محروم کرده است.

این روانشناس افزود: حیاط خانه‌های قدیمی، جایی برای تخلیه هیجانات کودک بود. کودکان با خاک و آب بازی می‌کردند و با سایر اعضای خانواده در ارتباط بودند. اما امروز، اغلب اعضای خانواده در اتاق‌های جداگانه مشغول فضای مجازی هستند و تعاملات کمتری با یکدیگر دارند.

پایان نقش حیاتی حیاط در خانه های ایرانی

بررسی تغییرات معماری خانه‌ها در دوره‌های مختلف نشان می‌دهد فضای زندگی بر رشد کودکان تأثیر گذاشته است. به همین منظور با حمیدرضا بیگ‌زاده شهرکی، عضو هیأت علمی گروه معماری دانشگاه ملی مهارت استان یزد، به گفت‌وگو نشستم.

حمیدرضا بیگ‌زاده شهرکی گفت: خانه‌های قدیمی در جای‌جای کشور، بزرگ و مناسب سکونت خانواده‌های پرجمعیت بودند. حیاط به عنوان بخشی مهم نقش حیاتی داشت و محلی برای رشد و بازی کودکان به شمار می‌رفت.

وی افزود: در خانه‌های قدیم، حیاط رابط بین محل سکونت افراد خانواده بود و فضایی برای فعالیت‌های جمعی و بازی‌های گروهی محسوب می‌شد. به تدریج اما، با تغییر سبک زندگی، نارنجستان‌ها، تالارها، و حیاط‌ها از منازل برچیده شدند و فضایی برای بازی بچه‌ها باقی نماند.

عضو هیأت علمی گروه معماری دانشگاه ملی مهارت استان یزد ادامه داد: این روند تغییرات از دوره پهلوی اول آغاز شد. در این دوره، حیاط‌ها کوچک‌تر، اتاق‌ها کمتر، و ارتباط‌ها محدودتر شد. حیاط از فضای اصلی زندگی به فضایی در حاشیه خانه تبدیل گردید و دیگر مرکز تعامل خانواده نبود.

وی اظهار داشت: مردم یزد در سال های اخیر به خاطر علاقمندی به فضای بسته، الگوی خانه های حیاط دار را تغییر و اکثرا حیاط را فضایی کوچک برای رفت و آمد قرار داده اند یعنی یک فضای خالی بی تاثیر و فاقد خاصیت.

آپارتمان نشینی و بافت جدید شهری؛ جایی برای بازی کودکان نیست

نه تنها دیگر خبری از خانه هایی با حیاط های بزرگ و باصفا نیست، بلکه با گرایش شدید مردم به آپارتمان باید فاتحه حیاط های کوچکی که بتوان در آن هوای تازه را سرکشید، خواند.

آپارتمان هایی که فقط محلی برای زندگی هستند و اگر کودکان بخواهند اندکی بازی کنند، با واکنش پدر و مادر و تشویق به سکوت مواجه می شوند چرا که ممکن است همسایه ها تا دقایقی بعد به نشانه اعتراض زنگ خانه را به صدا دربیاورند.

عضو هیأت علمی گروه معماری دانشگاه ملی مهارت استان مسائل اقتصادی نظیر افزایش هزینه های زمین و ساخت و ساز را عامل گرایش یزدی ها به آپارتمان نشینی عنوان کرد و گفت: در آپارتمان نشینی به دلیل نبود مکانی برای بازی، بچه ها از جنب و جوش محروم می شوند، هر چند که در برخی مواقع محوطه مشترک و شلوغی وجود دارد اما بیشتر والدین به علت کاهش نظارت بر فرزندان به آنان اجازه ورود به محوطه را نداده یا محدود می کنند.

بیگ زاده شهری درباره بافت جدید شهری هم اظهار داشت: در این بافت به دلیل اضافه شدن مسائلی جدید همچون ترافیک سواره و امثال آن امکان حضور کودکان و بازی کردنشان به دلیل کاهش امنیت، بسیار کم و محدود شده و این در حالی است که کودکان در گذشته با وجود فضاهای وسیع و مختلف در منزل در کوچه ها و گذرها با امنیت خاطر بازی می کردند.

همه این عوامل که مربوط به تغییر سبک معماری خانه سازی و شهرسازی است، دست در دست هم دادند تا کودکان و نوجوانان ما از نیروی حیات و بازی کردن، به اندازه کافی محروم شده و به سمت وسایل دیجیتال همچون موبایل و تبلت روی آورند و این مساله یک هشدار جدی برای جامعه است.

نگاه دین به خانه های بزرگ و وسیع چیست؟

با توجه به اینکه دین اسلام به همه نکات زندگی نگاه ویژه داشته و هیچ چیز از چشمش پوشیده نیست؛ بی شک در زمینه مسکن انسان نیز قوانین تربیتی و اجتماعی دارد.

حجت الاسلام محمدباقر متوسل از کارشناسان مذهبی یزد در این باره گفت: از ائمه معصومین و پیامبر بزرگ اسلام احادیث و روایاتی به دست ما رسیده که به بزرگ و وسیع بودن خانه تاکید می کند، به گونه ای که پیامبر می فرماید: «یکی از سه چیزی که سبب بدبختی انسان می‌شود، خانه‌ای محقر با فضای محدود است.»

وی افزود: از این حدیث چنان برمی آید که کوچک و تنگ بودن خانه بسیار مورد نکوهش است و تاثیر منفی فراوان بر ابعاد مختلف زندگی انسان می گذارد.

این کارشناس مذهبی با اشاره به تأکید دین مبین اسلام بر بازی کودکان تصریح کرد: در جاهای مختلف آمده که باید با کودک بازی کرد و اجازه داد هیجاناتش تخلیه شود و بر این اساس است که حضرت محمد (ص) می فرمایند: «کسی که کودکی دارد، باید با او کودکی کند.»

متوسل اظهار داشت: از سوی دیگر کودک توانایی بازی و جنب و جوش در خانه کوچک را ندارد، پس می توان گفت خانه کوچک و محقر علاوه بر روحیه بزرگسالان بر کودکان نیز تاثیر مستقیم دارد و حتی بیماری های جسمی و روحی را در پی خواهد داشت.

کودک، پادشاه ایده و خلاقیت

برای داشتن جوانانی سالم و خلاق و سرزنده به دور از افسردگی های پی در پی و یاس های مکرر باید بستر رشد و شکوفایی را از کودکی برایشان فراهم کنیم.

مسئولان موظف به رفع نیازهای کودکان به مناسبترین شکل هستند زیرا آینده جامعه در گروی سلامت آنان است، بنابراین باید برای ساخت خانه های مناسب، پر نور و گرم با حیاط های بزرگ همت کنند.

بازی کردن باعث تقویت توانایی حل مسئله و سلامت جسم و عقل می‌شود پس باید با در نظر گرفتن نیازهای اساسی کودکان، مراکز رشد و خلاقیت را در شهرها گسترش داده تا کودکان از فضای مجازی فاصله گرفته و مهارت‌های زندگی واقعی را بیاموزند.

برای داشتن آینده ای بهتر از امروز؛ باید از امروز شروع کنیم و قدم های اساسی برداریم.